Onur Erem
BBC Türkçe
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, AKP Meclis Küme Toplantısı’nda yaptığı konuşmada “Kamu emekçilerine ve memurlarına verdiğimiz yüksek oranları artırımlarla çalışanlarımızı enflasyona ezdirmemek için gereken çabayı gösteriyoruz” dedi.
Erdoğan, “Asgari fiyatı de misal biçimde tespit ederek dar gelirlilerin üzerindeki yükü de hafifleteceğiz” diye konuştu.
Devrimci Personel Sendikaları Konfederasyonu (DİSK), minimum fiyatın net 5 bin 200 TL’ye yükseltilmesini talep etti.
2021 başında brüt minimum fiyat, yüzde 21,56’lık artırımla 3 bin 577 TL’ye yükselse de Türk Lirası’nın yıl içindeki kıymet kaybı, alım gücünün azalmasına yol açtı.
2016 başında Türkiye’de brüt taban fiyatın karşılığı 518 euro’ydu. 22 Kasım prestijiyle bu sayı 282 euroya kadar düştü.
Türkiye, Avrupa Birliği (AB) üyeleri ve birliğe aday ülkeler içinde minimum fiyatı evvelki yıllara nazaran daha düşük tek ülke.
Bugün ise Türkiye’deki taban fiyat sırf Arnavutluk’taki fiyattan daha yüksek.
Minimum fiyatın Türkiye özelinde başka bir ehemmiyeti de var: Çalışanların birçok taban fiyat civarında maaş alıyor.
Devrimci Emekçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) datalarına nazaran bu, AB ortalamasından 6 kat fazla.
Türkiye’de 2013 yılında ortalama maaş minimum fiyatın bayanlarda 1,77, erkeklerde 2 katıyken bu oran 2019’da bayanlar için 1,24’e, erkekler için de 1,49’a düştü.
Türkiye’de personellerin birçok her yıl enflasyon oranında maaş artırımı alıyor.
Taban fiyat ise son 19 yılda 2006, 2008 ve 2016 yılları dışında her vakit enflasyonun üzerinde zamlandı.
‘Genel tüketici enflasyonunu temel almak yanlışsız değil’
Kocaeli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi’nde sanayi alakaları, emek tarihi ve çalışma hukuku üzerine çalışmalar yürüten Doç. Dr. Aziz Çelik, taban fiyata artırım yaparken genel tüketici enflasyonunu temel almanın yanlışsız olmadığı görüşünde.
BBC Türkçe‘ye konuşan Çelik minimum fiyatla geçinen şahısların harcamalarında besinin çok daha yüksek bir hissesi olduğunu ve besin enflasyonunun yüksek olduğu devirlerde enflasyon oranındaki artırımın kâfi kalmayabileceğini söylüyor.
Aziz Çelik minimum fiyata yapılacak artırımda, düşük gelirlilerin enflasyon sepetini dikkate alınması gerektiğini vurguluyor.
Lakin Çelik’e nazaran bu da kâfi değil. Çelik, taban fiyat hesaplanırken ekonomik büyümenin de dikkate alınması ve personellere bundan da hisse verilmesi gerektiğini söylüyor.
Taban fiyat enflasyonun üzerinde zamlanırken, başka personel ve memurların ekseriyetle enflasyon civarında artırım alması ise onların maaşını taban fiyata yaklaştırdı.
Hatta toplumsal medyada minimum fiyatın artmaması gerektiğini, artması durumunda kendi maaşlarının taban fiyat düzeyinde olacağını yazan kullanıcılar da oldu.
Çelik, son yıllarda öteki fiyatların üst çekilememesi nedeniyle çalışanların büyük bir kısmının taban fiyat aldığını, mimarlık ve mühendislik üzere uzun eğitimler gerektiren işlerin bile başlangıç maaşının minimum fiyat düzeylerine düştüğünü, ancak burada tahlilin taban fiyatı artırmamak değil, başka maaşları da tıpkı oranda artırmak olduğunu söylüyor.
Aziz Çelik bunun yolunun da personellerin sendikalarda örgütlenerek pazarlık güçlerini artırmasından geçtiğini anlatıyor.
Minimum fiyat ne kadar olmalı?
Pekala 2022’de taban fiyat ne kadar olmalı?
Minimum Fiyat Tespit Kurulu Aralık ayında, önümüzdeki yıl için artırım oranına karar verecek.
Artırım oranı konusunda beklentiler ise yüksek.
AKP Genel Lider Yardımcısı Vedat Demiröz, minimum fiyatı “en azından insani bir formda yaşama düzeyine getireceklerini” söyledi.
Demiröz, “Bu yıl şunu söyleyebilirim, minimum fiyat geçinebilecek bir noktada yayınlanacak, ona getirilecek” dedi.
Türkiye’nin en büyük personel sendikaları konfederasyonu olan Türk-İş’in lideri Ergün Atalay da “45 yıldır taban fiyat belirleniyor, bu yıl 45 yıla bedel bir yıl olacak” dedi.
Atalay, mevcut minimum fiyatla geçinmenin imkansız olduğunu söyledi, “Aralık ayının birinci 10 gününde bunu oturup konuşalım emekçi ne alacağını, patron de ne vereceğini bilsin. Uzatmanın manası yok. Emekçiyi tebessüm ettirecek sayı inşallah gelir. Bunu yaparken patron ve personelin üzerindeki vergi yükünü almak gerek” diye konuştu.
Vergi ve kesinti düzenlemesi
Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Vedat Alım ise “enflasyon karşısında emeği koruyacak bir artırım gerektiğini” söyledi.
Alım, taban fiyattaki vergi ve kesintilere dair bir düzenleme de yapılabileceğini ekledi.
Sendikaların son yıllarda taban fiyattan alınan vergi ve kesintilerin düşürülmesine yönelik talepleri vardı.
Doç. Dr. Aziz Çelik de bunun mümkün olduğunu, herkesin taban fiyat kadar gelirinin vergiden muaf tutulmasıyla bunun sadece taban ücretlilerin değil, tüm çalışanların gelirini artıracağını söylüyor.
Çelik, yıllardır lisana getirilen bu talebin bugün iktidar tarafından değerlendirmeye alınmasının gerisinde siyasal tercihler olabileceğini anlatıyor ve “Bunlar oy getirmesi kolay mekanizmalar” diyor.
Türkiye’de brüt taban fiyat olan 3 bin 577 TL’den yaklaşık 1019 TL kesinti yapılıyor.
Bunlar içinde sigorta primi, işsizlik sigortası primi, gelir vergisi ve damga vergisi var.
Bu kesintilerin akabinde bekar bir minimum ücretlinin eline net 2 bin 825 TL geçiyor.
Bu maaşın patrona maliyeti ise 4 bin 203 TL.
Türk-İş’in Eylül 2021 hesaplamalarına nazaran bekar bir kişinin yaşama maliyeti aylık 3 bin 709 TL, dört kişilik bir ailenin açlık hududu 3 bin 49 TL, birebir ailenin yoksulluk sonu ise 9 bin 931 TL.
Bu durumda dört kişilik bir ailenin yoksulluktan kurtulması için iki ebeveynin de minimum fiyatın neredeyse iki katı maaş alması gerekiyor.
Bu ölçüler büyük kentlerde daha da yükseliyor.
Doç. Dr. Aziz Çelik de iki kişinin çalıştığı ve minimum fiyat aldığı bir ailenin yoksulluk sonunun altına düşmemesi gerektiğini söyleyerek, yoksulluk hududunun yarısından az olmayan bir taban fiyat verilmesi gerektiğini vurguluyor.
Siyasi partilerden de taban fiyata dair çeşitli talepler gelmeye başladı.
CHP Sözcüsü Faik Öztrak, minimum fiyattan alınan verginin kaldırılmasını ve yılda bir yerine iki sefer artırım yapılmasını talep etti.
2021’in ikinci yarısı için hemen bir telafi artırımı yapılması gerektiğini söyleyen Öztrak, “Senenin başında taban fiyat 385 dolardı. Artık 291 dolar. Fark 94 dolar. Evvel 94 doları millete iade et” dedi.
HDP ise milletvekilleri, cumhurbaşkanı ve bürokratların maaşlarının minimum fiyatın üç katı ile sonlandırılmasını talep etti.
DİSK bilgilerine nazaran Türkiye, AB ve aday ülkeleri içinde başbakan yahut devlet lideri maaşının taban fiyata kıyasla en yüksek olduğu ülke.
TBMM Plan ve Bütçe Kurulu toplantısında bir önerge veren HDP İktisat Siyasetlerinden Sorumlu Eş Genel Lider Yardımcısı Garo Paylan, bu gelir eşitsizliğinin kamu vicdanını yaraladığını söyledi.
Paylan, “Asgari fiyat yükselsin ve milletvekili maaşları minimum fiyata bağımlı hâle gelsin. Şayet maaşlarınızın düşmesini istemiyorsanız minimum fiyatı daima birlikte artıralım diyorum” dedi.
Önerge AKP ve MHP’li üyelerin oylarıyla reddedildi.
UYGUN Parti Kalkınma Siyasetlerinden Sorumlu Genel Lider Yardımcısı Prof. Dr. Ümit Özlale, yüzde 35 ile 40 ortasında bir artırım beklediklerini söyledi.
HaberTürk muharriri Muharrem Sarıkaya’ya konuşan Özlale, bunun erken seçim hazırlığına işaret ettiğini de öne sürdü.
Satın alma gücüne nazaran karşılaştırmak yanlışsız mu?
Eurostat ülkelerdeki taban fiyatı satın alma gücü paritesine nazaran de karşılaştırıyor.
Bu listede Türkiye’deki taban fiyat Avrupa sıralamasında 10. sırada yer alıyor.
Pekala ülkelerin minimum fiyatlarını buna nazaran karşılaştırmak gerçek mu? Türkiye’deki bir minimum fiyatlı, ay sonunu Portekiz yahut Yunanistan’daki bir taban ücretliden daha rahat mı getiriyor?
Piri Reis Üniversitesi Rektör Yardımcısı, Ekonomist Prof. Erhan Aslanoğlu’nun bu sorulara cevabı hayır.
Aslanoğlu, satın alım gücü endeksinin yatırımcılara ülkelerin iç piyasalarını karşılaştırma imkanı verdiğini lakin minimum fiyatlar karşılaştırılırken satın alım gücüne nazaran dataların değil, nominal bilgilerin karşılaştırılması gerektiğini söylüyor:
“Türkiye’deki minimum fiyatın nominal olarak gerilemesi de, satın alma gücüne nazaran artması da TL’nin son devirdeki çok bedel kaybının bir yansıması. TL her yüzde 10 bedel kaybettiğinde enflasyon yüzde 1,5-2 artıyor. Hasebiyle Türkiye’deki temel mal ve hizmet fiyatları ile Avrupa’dakiler ortasındaki fark artıyor.
“Bu Türkiye’nin işgücü maliyetini Avrupa’ya kıyaslamaya yarıyor. Bunun artması, Türkiye’deki minimum ücretlinin refahında bir artışı söz etmez. Türkiye’de yoksulluk sonlarına baktığımızda taban fiyat bu hudutlara çok yakın, hatta dört kişilik bir ailenin gereksinimlerini karşılamaktan da uzak.
“Bir ülkedeki minimum fiyat düzeyi nominal fiyat düzeyi, yoksulluk sonu yahut asgarî gereksinimlerini karşılama sonuna nazaran belirlenir. Satın alma paritesine nazaran bunları karşılaştırmak gerçek değildir. Türkiye’nin kalkınması için nominal fiyatların gerilemesi değil yükselmesi gerekmektedir.”
