Dolar neden 9 lirayı aşarak rekor kırdı? İktidarın planı nasıl zıt tepti? Bankalar ne bekliyordu, kurlar yıl sonunda nereye varacak? Faturayı kim, nasıl ödeyecek? Erdal Sağlam, DW Türkçe için yazdı
Enflasyonla gayrette havlu atan iktidar, yetersiz döviz rezervi nedeniyle frenleyemediği kurları bilerek gevşek bıraktı. Lakin gevşetilen kurun ipi, artık elden kaçmış görünüyor. Beklenenden çok daha evvel 9 TL’yi aşan dolar kurunun “Ne vakit 10 TL’yi aşacağı” konuşulmaya başladı. İktidarın iktisatta yaptığı yanlış tercihlerden birinin daha aksi teptiğini söyleyebiliriz. Berat Albayrak’ın bakanlığı sırasında, “rekabetçi kur” telaffuzuyla kur gevşetilmişti. Yükselen süratli yükselince de kamu bankaları kanalıyla müdahale edilmiş, biriktirilen döviz rezervi eritilmişti.
Sarayın planı neydi, sonucu ne oldu?
Büyüyen yansılar nedeniyle “görevden af talebi kabul edilen” Albayrak’tan sonra vazifeye gelen Naci Ağbal’ın Merkez Bankası başkanlığından alınmasından sonra tekrar misal bir tercih yapıldı. Buradaki kilit nokta, Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın “aşırı büyüme” hırsı. Erdoğan bu nedenle daima faiz indirimi istedi. Bu ısrar nedeniyle, artması gereken bir periyotta faizlerin indirilmesine karar verildi. Döviz rezervleri de olmadığı için, faiz indirimi için bu defa “Kurların artması ihracatı artıracak, ithalatı pahalandıracak; böylelikle cari açık azalınca döviz muhtaçlığı da azalacak” argümanı ortaya atıldı. Hatta “Böylece kurlardaki bedel kaybının duracağı, enflasyonun ineceği” üzere uçuk fikirler bile ortaya çıktı.
Yabancı bankaların varsayımı neydi?
Halbuki global emtia fiyatlarının arttığı, FED’in Kasım’da tahvil alımlarını azaltacağı, doların kıymet kazanacağı biliniyordu. Son günlerde bu hareket hızlandı ve tüm gelişmekte olan ülke paraları dolar karşısında paha kaybetti. Türkiye’nin gevşek kur tercihi bu türlü bir periyoda denk gelince, TL’nin süratli kıymet kaybedeceği de iddia ediliyordu. Siyasi iktidar buna karşın gevşek kur siyasetini uygulamaya soktu ve ipin ucunu elinden kaçırdı.
Kurlar haftaya zati 8.95 TL civarında yüksek bir düzeyde başlamıştı, Merkez Bankası Lideri Şahap Kavcıoğlu TBMM konuşmasında “Artan kurların bizim faiz indirmemizle ilgisi yok” deyince dolar 9 TL’yi aştı. Halbuki bu düzeylere Ekim ayı sonunda gelineceği kestirim ediliyordu. Yabancı bankalar yılsonu dolar kuru iddialarını 9.3 TL’ye yükseltmişlerdi. Artık ise dolar kurunun ne vakit 10 TL’yi aşacağını konuşuyoruz. Yıl sonuna gelindiğinde artık 10 TL’nin üzerinde bir dolar kuru göreceğimiz beklentisi yüksek.
Paha kaybında Türk Lirası neden rakipsiz?
Kavcıoğlu’nun “kurun faiz indirimleriyle ilgisi olmadığı” savı ise geçersiz bir mazeretten öteye gidemiyor. Yılbaşından bu yana aslında TL, tüm gelişmekte olan ülke para ünitelerine nazaran olumsuz ayrıştı; en fazla kıymet kaybeden 2-3 para ünitesinden biriydi. Faiz indirim kelamlarının başladığı Eylül ayından bu yana ise güzelce hızlandı; son günlerde açık orta, en süratli kıymet kaybeden para ünitesi oldu. Bırakın TL’nin dolara-Euro’ya karşı kıymet kaybını, TL tüm para ünitelerine karşı kıymet kaybeden bir para ünitesi oldu.
Türkiye’nin risk primini gösteren CDS’ler, faiz indirimi kelamlarının ortaya çıkmasından evvel 380’lerdeydi, son günlerde 440’ın üzerinde. Bu da hem riskteki artış rekorunun, hem de Türkiye’nin faiz indirimi üzere yanlış para siyaseti uygulayarak olumsuz ayrıştığının bir delili.
İhracatçılar bile şikayetçi, artık ne olacak?
Kurlardaki artış şimdiye kadar ihracatçılara yaramış olsa da gelinen basamakta artık ihracat için zorlayıcı bir hal aldı. Buna karşılık yüksek döviz borcu olan bölümler sıkıntı durumda. Bunların başında AVM inşaatçıları, döviz kredisi ağır kullanan turizmciler başta geliyor. Bir müddet sonra bankacılık kesitini batık krediler nedeniyle zora sokması kelam konusu.
Kur artışları birinci olarak neye artırım getirecek?
Bunun dışında global emtia fiyatlarındaki artış ithal girdi kullanan tüm kesimlerde fahiş fiyat artışlarına neden oluyor. Bunların başında yerli üretimle ithal gübre üzere temel girdilerin temin edilemediği tarım kısmı başta geliyor.
En büyük sorun ise zati büyük artış içindeki dünya güç fiyatlarına kurlardaki süratli artış eklendiğinde yaşanan güç fiyatları çıkmazı. İktidar akaryakıtta vergiden fedakarlık edip artan fiyatları tüketiciyi yansıtmamıştı lakin Ekim’den başlayarak, vergi indirim imkanı kalmayınca, tüm akaryakıt eserlerine artırımlar gelmeye başladı. Doğalgazda yalnızca elektrik üreticileri ve sanayicilere bir ölçü artırım yapıldı, tüketicinin kullandığı doğalgaza artırım yapılmadı. Doğalgazda biriken artırım gereksiniminin yüzde 40’ı aştığı, BOTAŞ’ın artık karşılayamayacağı, bu nedenle artırımların geleceği aşikar.
Artırım yapılmasa da faturayı hepimiz ödeyeceğiz
Tıpkı artırım furyası elektrik için de geçerli. Kuraklık nedeniyle ucuz kaynak olan hidroelektrik yerine ithal kömür ve doğalgazla elektrik üretimi artırıldı. Bu da artırım gereksinimini güzelce büyütüyor.
Ayrıyeten yapılmayan artırımların da önümüzdeki devir Hazine’den, yani halkın vergilerinden karşılanacağını da unutmayalım.
Dar ve sabit gelirli kesim esasen yaşanan pandemi ve yüksek enflasyon nedeniyle sıkıntı durumda. Buna temel muhtaçlık olan akaryakıt, doğalgaz ve elektrik artırımları eklenecek, bu artırımlar “iğneden ipliğe” tüm mallarda fiyatları artıracak.
Hülasa; iktidarın yanlış kur siyaseti toplumun tüm kısımlarını vuracak, dar ve sabit gelirliyi daha da yoksullaştıracak.
Erdal Sağlam
© Deutsche Welle Türkçe
