İktisatta ‘imkânsız üçlü’ olarak bilinen düzenek; sermaye hareketleri serbestisi, sabit kur rejimi ve bağımsız bir para siyasetinin üçünün bir ortada olamayacağını söyler. Bunun manası: Açık bir iktisatta birebir anda hem döviz kurunu hem de faizi denetim edemezsiniz demek. Hele ki bunu “arka kapı” teknikleri ile yapıyorsanız.
Cuma günkü döviz kuru zıplaması, Ankara’da iktisat idaresinin ülkeye ödettiği ağır bir “imkânsız üçlü” dersi oldu. Döviz kuru bir günde yüzde 6’ya yakın yükseldi.
Malum, bir müddettir bankalar üzerinde ağır bir faiz denetimi baskısı vardı. Mevduat ve kredi faizleri Ankara’dan bankalara bildiri ediliyor, Hazine ihalelerinde yapay biçimde faiz düşürme operasyonları yapılıyordu.
Bankacılık etrafları, bir müddettir kamu bankalarının döviz piyasasında satıcı olduklarını, kurun aşikâr düzeylere çıkması halinde kamu bankalarının daha yüklü biçimde döviz satarak o düzeyleri savunduklarını anlatıyorlardı.
Yani Ankara hem dövizi hem de TL faizlerini baskı altına almıştı.
Kuru ne tetikledi?
Bir müddettir Ankara’nın uyguladığı “arka kapı” prosedürleri bankacılar ve yatırımcılar tarafından dillendiriliyordu. Cuma günü sabahtan birinci hareketlilik ülke risk primi göstergesi olan Türkiye’nin kredi temerrüt takası (CDS) primlerinin süratle zıplaması, sonrasında yerini döviz kuru yükselişine bıraktı. Uzmanlar Merkez Bankası’nın döviz rezervlerindeki azalışa işaret ediyorlardı.
Sabah açılışta dolar kuru TL’ye karşı 5.4654 düzeyinde iken, en yüksek 5.8450’ye çıkıp günü 5.7653’den kapattı. Bir günde yüzde 6’lık bir kur zıplamasının nedeni neydi?
Merkez Bankası’nın bilançosundan günlük olarak izlenen datalara nazaran, Merkez Bankası’nın rezervlerinde ve net döviz durumunda 21 günde süratli bir azalış oldu. Bunun manası bankanın döviz satması idi.
Merkez Bankası uzun vakittir döviz satış ihalesi ya da direkt döviz satışı yapmıyor. Bunun 2 istisnası Hazine ve güç ithalatı yapan BOTAŞ üzere kuruluşlar. Bu kuruluşların döviz gereksinimini Merkez Bankası onlara döviz satışı yaparak karşılıyor. Bu ölçüler ise yayımlanıyor. Buna nazaran Merkez Bankası bu şirketlere son 1 yılda ayda ortalama 602 milyon dolarlık bir satış yaptı.
Pekala ne oldu?
Merkez Bankası’nın 28 Şubat-21 Mart ortası 21 günlük bilançosu bize şunu söylüyor:
1. Bu periyotta bankanın döviz rezervleri 7.2 milyar dolar azaldı.
2. Bunun 5.9 milyar dolarlık kısmının döviz satışı ile olduğu görülüyor.
3. Hazine’nin döviz hesabındaki azalış ise 3.4 milyar dolar.
Desek ki, Merkez Bankası Hazine’ye dış borç ödemeleri için döviz sattı; bu ilgisiz çıkıyor. Zira 20 günlük periyotta, Hazine’nin dış borç ödemelerinin 1.9 milyar dolar olduğu datalarda var. Bunu da kendi döviz hesabından yapmış. Yani Merkez Bankası’nın TL karşılığı döviz satmasına gereksinimi yok. Ötesi, döviz hesabındaki düşüş bundan daha fazla: 3.4 milyar dolar.
Merkez Bankası güç ithalatçısı kamu kurumlarına döviz sattı deseniz ki cuma akşam saatlerinde “adının açıklanmasını istemeyen bir Merkez Bankası yetkilisi” bunun “yaklaşık 5.3 milyar dolar meblağında dış borç ödemesi ve güç ithalatçısı kurumlara döviz satımı yapıldığı” biçiminde kamuoyunu ikna etmeye çalıştı.
“Arka kapı” metodu
Merkez Bankası dataları, BOTAŞ üzere kamu güç ithalatçılarına yapılan satışın son bir yıllık toplamının 7.2 milyar dolar olduğunu söylüyor. Geçmişte de hiç toptan ödeme çeşidi bir döviz satışı yapılmamış. Ansızın 20 günde 5.3 milyar dolarlık ödeme yapılması inandırıcı değil. Ya da bu satışın kamu güç şirketlerine yapılıp, onlar üzerinden kamu bankalarına aktarılmış olabileceği de konuşuluyor.
Ayrıyeten, 20 günde bankanın döviz rezervlerini 7.2 milyar dolar azaltacak ölçüde dış borç ve kamu güç şirketlerine satış istikametinde açıklamanın matematiği de tutmuyor.
İşte bu yüzden, Türk Lirası faizlerin baskılanarak Ankara’dan dikte edildiği, Hazine faizlerinin ihalelerde manipüle edildiği, komuta iktisadının pazarın fiyat oluşumlarını bozduğu bir çerçevede, örtülü biçimde yapılan fakat datalarla ortaya çıkan kur operasyonları olasılıkla yabancı yatırımcıları fiyat oluşumlarına dair kuşkuya sürükledi. Bu yüzden de yabancı yatırımcıların çıkışı kuru 5.80’lere kadar sürükledi.
Buraya nasıl gelindi?
Ankara’daki iktisat idaresi yılbaşından bu yana Hazine için TL borçlanmaları azaltıp iki buçuk ayda tüm yıl için yapacağı dış borçlanmanın yüzde 80’ine ulaşıp 6.4 milyar dolar borçlanırken, öte yandan Türk Lirası faizlerini yapay biçimde aşağı taraflı baskılıyordu.
Bu tabloyu okuyan Türkiye’de yerleşik yurttaşlar ve şirketler döviz hesaplarını düzeyini artırdı; yılın iki buçuk ayında 14.8 milyar dolarlık artışla 175.8 milyar dolara ulaştı. Türk Lirası mevduatlarının ise gerçek olarak eridiği görülüyor; 15 Mart haftası itibariyle geçen yıla nazaran yalnızca yüzde 6 artmış durumda.
“Arka kapı yöntemi” krizi daha da derinleştiriyor.
Uğur Gürses
©Deutsche Welle Türkçe
