Türkiye’de çiftçiler bu yıl tüm vakitlerin en yüksek düzeyini gören ziraî girdi maliyetleriyle uğraş ederek üretim yapmaya çalışıyor. İklim değişikliği ve kuraklığın yanı sıra dövizdeki dalgalanmayla birlikte artan maliyetlerin altında ezildiklerini söyleyen çiftçiler, her geçen gün daha fazla çiftçinin ziraî üretimden vazgeçtiğini söylüyor. Toplumsal Güvenlik Kurumu (SGK) datalarına nazaran, Türkiye’de 2009 yılında 1 milyon 16 bin 692 çiftçi varken, bu sayı 2021’in Haziran ayı prestijiyle 541 bin 346’ya düştü.
“Kölelik tertibinde yaşıyoruz. Çiftçiliği bırakıyor beşerler, bırakmak zorundalar. Zira siz bizim sırtımızdan besleniyorsunuz. Bir senin rengine bak, bir de benim rengime bak. Bir senin giyinmene bak, bir de benim giyinmeme bak.”
Bu kelamların sahibi çiftçi Adil Şimşek’e nazaran, Türkiye’de artık çiftçilik yapılamaz hale geldi.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) datalarına nazaran, ziraî girdi fiyatları Temmuz ayında yıllık bazda yüzde 29,38 arttı. 2016 yılında başlatılan ziraî girdi fiyat endeksi, şimdiye dek en yüksek düzeyini gördü.
En fazla fiyat artışı yüzde 62,43 ile gübre ve toprak geliştiricilerde yaşandı.
Ankara’nın Polatlı ilçesindeki köylerde konuştuğumuz çiftçiler ise yalnızca gübre fiyatlarından değil, yıldan yıla artan mazot, tohum, elektrik, su ve tarım aleti fiyatlarından şikâyet ediyor.
Çiftçi Yaşar Ünal: ‘Masraflarımızı fakat krediyle karşılayabiliyoruz ve kâr edemiyoruz’Polatlı’nın Beyliköprü köyü kahvesinde sohbetlerine dahil olduğumuz çiftçiler, “Eskiden 10 lira kazanıyorsak, artık üç beş lira kazanıyoruz” diyor.
Ömrünü çiftçilik yaparak geçirmiş 66 yaşındaki Adil Şimşek, köyün en fazla toprağa sahip ‘büyük çiftçileri’ ortasında olmasına karşın artık çiftçiliği sürdürmekte çok zorlandığını anlatıyor.
‘Maliyeti 80-90 kuruş olan soğanı 70 kuruşa sattım’
Bu sene 2 bin 500 dönümlük eser ektiğini lakin tekrar de kâr edemediğini söyleyen Şimşek’e nazaran ziraî üretimde zıt giden çok şey var:
“Aldığımız eserler kıymetli, sattığımız eserler ucuz. Zirai ilaçların fiyatlarının yanına varılmıyor. Bu yıl bana 30 ton tohum lazım, bu da en az 150 bin TL ediyor. Nasıl gücüm yetecek?
“Elektrik ve su çok kıymetli. Motoru küçülttük ancak küçük motorla da tarlayı sulayamıyorsun. Global ısınma yüzünden aslında kuraklık başladı. Bu yıl ektiğim soğanın kilosunu 70 kuruşa sattım lakin bana üretim maliyeti 80-90 kuruştu. Mecbur satmak zorundaydım.”
Kocahacılı Köyü yolu üzerindeki tarlasında sulama yaparken konuştuğumuz 57 yaşındaki çiftçi Yaşar Ünal ise bilhassa pandemiden beri ziraî girdi fiyatlarına yapılan artırımları artık takip edemediğini söylüyor:
“Girdilerimiz maliyetli, çıktılarımız çok ucuz. Masraflarımızı fakat krediyle karşılayabiliyoruz ve kâr edemiyoruz. Ne yapacağımızı şaşırdık. Ekecek farklı eserler arıyoruz lakin bir şeyi çok ektiğin vakit fiyatı çabucak düşüyor.”
“Bir eser para ettiği vakit çabucak ithalatı yapılıyor. Geçen yıllarda soğan fiyatlarına müdahale ettikleri için mağdur olmuştuk, bu yıl da arpa ve buğday fiyatlarına müdahale ettiler.”
‘Köyde kredi borcu olmayan yok’
Kredi Kayıt Ofisi (KKB) raporuna nazaran, 2020 Şubat ayı sonu prestijiyle Türkiye’de çiftçilerin bankalara yaklaşık 112 milyar TL nakit kredi borcu var.
Bu borcun dörtte birini (31 milyar) kısa vadeli, geri kalanını ise orta ve uzun vadeli borçlar oluşturuyor.
2019 yılında çiftçilerin tarım kredi kooperatiflerinden kullandığı 8 milyar TL’lik kredinin yüzde %97’sini işletme, yani kısa vadeli krediler oluşturuyor.
Yani 2019 yılında bankalar ve tarım kredi kooperatiflerindeki kısa vadeli tarım kredilerinin toplamı 40 milyar TL, toplam kredi ölçüsü 120 milyar TL civarında iken; Türkiye’nin ziraî hasılası 275 milyar TL seviyesindeydi.
Köylülere nazaran, artık muhakkak bir sermaye ile sıfırdan ziraî üretime başlamak da bir o kadar güç.
Haberde soyadının yer almasını istemeyen 27 yaşındaki çiftçi Ahmet, “Köye dönen gençlere hibe verilecek diyorlar lakin sıfırdan çiftçilik yapmak artık mümkün değil. Bugün en düşük ekipman 20-25 bin TL, traktör 300-350 bin TL oldu” diyor.
Şimşek ise “Bu ekipmanları almayayım derken kredi çekenin düzgünce beli bükülüyor. Zati köyde kredi borcu olmayan yok” diye ekliyor.
Şimşek’in bu kelamını üzerine dönüp kahvedeki öteki çiftçilere soruyorum ve çabucak hepsi “Borcum yok diyen palavra söyler” diyor.
Borcu borçla kapatma ya da dönemi geçmiş ekipmanlarını satarak borcunu ödeme sistemine çiftçiler ortasında “takla” deniyor.
Çiftçiler, bankaların 6 aya kadar borcu ertelenebilen “tarım kartları” kullanarak mazot, tohum ve gübre üzere alışverişleri yapabildiklerini söylüyor.
İçlerinden biri, “Borcumuz olmaz olur mu? Altı aylık tarım kredi kartı var. Bu kartla mazot, tohum, gübre alıyorsun, ödemesini altı ay sonra yapıyorsun. Öbür türlü kimsenin nakdi yok” diyor.
Çiftçi Hamiyet Yaman: ‘Mazot ve gübre fiyatları daima zamlandığı için yıprandık.’ Çekirdeksiz köyünde 34 yaşındaki çiftçi Murat Atak, bilgisayar mühendisi olarak çalışırken üç yıl evvel işini bırakarak aile mesleği olan çiftçiliğe döndüğünü lakin çiftçilikte işlerin pek de planladığı üzere gitmediğini anlatıyor:
“Bu işi daima çok seviyordum ve teknolojiyi kullanarak büyümek, daha düzgün bir formda yapmak istiyordum. Lakin son birkaç yıldır bırakın teknolojiyi, yükselen fiyatları yüzünden şu traktörün ardına kolay bir alet almakta bile ıstırap çeker hale geldik.”
“Traktörünüzü değiştiremiyorsunuz, ekipman alamıyorsunuz ve elinizdeki eski aletlerle yönetim etmeye çalışıyorsunuz. Şimdiye kadar sorun daima bunlardaydı lakin bu yıl döviz kurundaki artıştan sonra gübre ve tohum üzere eserleri almakta da ıstırap yaşamaya başladık.”
“Devamlı krediye giriyoruz, tarım kartları kullanıyoruz ve tarım krediden borçlanıyoruz. Olağan koşullar altında kredimi çok rahat ödeyebiliyorum fakat bu yılki kuraklık, gübre ve mazot fiyatlarının artışı mevcut kredilerimi ödemekte beni zorlar hale getirdi.”
Bir dönemde işler makûs sarfiyat ve eser para etmezse, üretim sürecindeki borcu kapatmak için mecburen kredi çekmek zorunda kaldıklarını söyleyen çiftçiler; şu anda faizlerin çok yüksek oluşundan keder yanıyor.
‘İthalatta vergi muafiyeti, tarladaki eserlerimizin fiyatını düşürdü’
Polatlı’da konuştuğumuz çiftçilerin hepsi, bölgedeki temel problemlerden birinin kuraklık sebebiyle kesilen Sakarya Irmağı olduğunu söylüyor.
Son beş yıldır çeşitli biçimlerde mahallî ve ulusal basına yansıyan susuzluk sorununun çözülmesi gerektiğini söyleyen köylüler, Sakarya Irmağı’ndan su alamadıkları için tarlalarını sondaj kuyularla sulamaya çalışırken, artan elektrik ve su masraflarıyla karşı karşıya kalıyor.
Yalnızca Karailyas Köyü’nde 20 bin dönüm tarım toprağının susuzluktan yandığını ve kuraklığa terkedildiğini belirten köylüler, bölgede artık yeşil mahsullerin değil görece daha az su isteyen buğday, arpa üzere kuru tarımın yapıldığını anlatıyorlar.
Polatlı bölgesinin ekseriyetle kuru tarıma geçtiği bu dönemde; Türkiye’nin Cumhurbaşkanlığı kararıyla buğday, arpa, çavdar, yulaf, mısır, mercimek, nohut ithalatında gümrük vergisini sıfırlaması ise köylüler tarafından reaksiyonla karşılanıyor.
Çiftçi Atak, “İthalatta vergi muafiyeti yüzünden bizim tarladaki eserlerimizin fiyatı düşecek. Hükümetin yapmak istediği şey fiyatları düşük tutmak, bu yüzden devayı günlük olarak kendilerini kurtarmakta buluyorlar” diyor.
27 yaşındaki genç çiftçi ise “Her sene tıpkı şey oluyor. Tam harman vakti, bir ithalat söylentisi bile tüccarların ekmeğine kaymak sürüyor. Eserini satmaya gittiğinde fiyatta diretemiyorsun. İthalatta vergi sıfırlandı dediği an yerli üreticinin kilo fiyatı 40-50 kuruş düşüyor” diye konuşuyor.
Çiftçiler, ziraî üretimde ülke genelinde bütüncül bir planlama yapılmadığı sürece yerli üreticinin her türlü değişkenden olumsuz etkilenmeye devam edeceğini savunuyor.
Köylülerden biri, “Ürünlerin taban fiyatı muhakkak değil, açıklansa da geç açıklanıyor. Bir sene soğan para etti, beşerler deposuna 30-40 ton soğan koydu diye çiftçiyi terörist ilan ettiler. Bu yıl soğanı maliyetine bile satamıyoruz lakin hiç sesleri çıkmıyor” diyor.
Çiftçi Atak ise ülke genelinde ve uzun vadede ziraî planlama yapılmayışının hem üretici hem de tüketiciye tesirlerini şöyle anlatıyor:
“Polatlı’daki su kasveti nedeniyle bu yıl daha az su isteyen çerezlik kabağa geçtik. Meğerse herkes bizim üzere düşünerek çerezlik kabak ekmiş ve muhtemelen fiyatlar tekrar çok düşük olacak.
“Tarım Bakanlığı tarafından bölgesel bir planlama yapılarak çiftçi buna nazaran üretime yönlendirilse hem eserlerin fiyatları daha varsayım edilebilir olur hem daha düzgün üretim yapılır hem de dönem ortasında yapılan ithalat engellenmiş olur.”
‘Köylerin geleceği karanlık’
SGK bilgilerine nazaran, ürkiye’de son 12 yılda 475 bin çiftçi ziraî üretimden ayrıldı, çiftçi sayısı yüzde 46,7 azaldı.
Polatlı’nın farklı köylerinde konuştuğumuz çiftçilerin çabucak hepsi, tarla sahipliği açısından büyük küçük fark etmeksizin her çiftçinin ziraî üretime devam etmekte zorlandığını anlatıyor.
30 dönüm ekili toprağı bulunan 27 yaşındaki Ahmet, en fazla birkaç yıl içerisinde çiftçiliği bırakmak istediğini söylüyor:
“Tarım artık büyük çiftçiler ortasında tekelleşti zira küçük ya orta ölçekte bir çiftçi bu işi yapamaz hale geldi. Çarkı yalnızca büyük çiftçiler çevirebiliyor. Bir eserden ziyan etse başkasından kâr ediyor.”
“Girdi maliyetlerini çevirecek gücünüz yoksa bir yerde tıkanıp kalıyorsunuz. Benim heyeti nizamım, ekipmanım ve tarlam var ancak artık dayanacak gücüm kalmadı.”
Avdanlı Köyü’nün “büyük çiftçilerinden” Hamiyet Yaman ise çiftçiliğe “mecburen” devam ettiklerini anlatıyor:
“Değişen iklim yüzünden artık eskisinden daha fazla zirai ilaç kullanmamız gerekiyor ve bu da üretim maliyetini artırıyor. Mazot ve gübre fiyatları daima zamlandığı için yıprandık.”
“Çiftçiliğin geleceği berbat. Evvelce tarlamızı kiraladığımız şahıslar kazanıyordu. Artık bırakalım, tarlayı ortağa kiralık verelim desek, alacak insan yok.”
Çiftçi Şimşek ise misal bir halde, “Benim 4 tane traktörüm, bin 600 dönüm kendime ilişkin arazim var. Birkaç yıl içerisinde ben bile bu işi mutlaka bırakacağım” diyor.
Şimşek’e nazaran Türkiye, giderek boşalan köyler ve tarımdan uzaklaşan çiftçiler yüzünden birkaç yıl içerisinde ithalatla bile çözülemeyecek bir besin kriziyle karşı karşıya kalacak.