Pandemi devrinin tedarik zincirinde açtığı hasar tüm dünyada tesirini göstermeye devam ediyor.
Bilhassa çip ve hammadde ticaretinde global bir sorun yaşanıyor. Lakin uzun müddettir Türkiye’deki üretim sistemini de etkileyen bu sorun kurdaki süratle yükselişle birlikte farklı bir boyut kazandı.
Neredeyse her bölümde kendini gösteren tedarik sorunu birebir vakitte fiyatların da süratle yükselmesine neden oluyor.
Şu an için kriz tanımlaması yapılmasa da krize yakın bir sıkışıklığın olduğunu söyleyen Birleşmiş Markalar Derneği (BMD) Lideri Sinan Öncel’e nazaran yüksek kapasite ile üretim yapan firmaların üretim bantlarını durdurmamak için hammadde stoğu yapması büyük sorunlar oluşturuyor.
Türkiye, üretiminin büyük kısmında kullandığı hammaddeleri ithal ediyor. Hem milletlerarası piyasadaki fiyat artışları hem de Türk Lirası’ndaki süratli paha kaybı bu bahiste üreticiyi hayli yıpratıyor.
Çizilen tablo yanlış
Daima fiyat artacak beklentisi var
TOBB (Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği) Otomotiv Tedarik Sanayi Meclis Lideri Alper Kanca da piyasada yaşanan tedarik sorununun temelinde global tesirlerin yattığını lakin Türkiye iktisadında yaşanan dalgalanmaların bu tesirin katlanmasına neden olduğunu söylüyor.
Global iktisatta konteyner, çip, magnezyum, çelik ve plastik temininin hayli zorlaştığını belirten Kanca, “Para ünitemizdeki dalgalanma bu tedarik sıkıntısını farklı bir boyuta taşıyor.
2001’deki kriz ortamının bir gibisi yaşanıyor. Beşerler elindeki eseri satmak istemiyor. Zira bugün sattığı fiyattan yerine yeni eser koyamayacağından korkuyor. 10 liraya satılacak eser daima fiyatlar artacak beklentisi ile elde tutuluyor. Tahminen 12 liraya satarım beklentisi var. Bu beraberinde stokçuluğu da getiriyor. Bugün bir hammaddeyi istediğiniz tarihte alabilmeniz pek mümkün değil. Ayrıyeten para siyasetinde belirsizlik de bunu tetikliyor. Yani kimse liranın dolar karşısındaki konumun ne olacağını anlamış değil. Güya hür bırakılmış üzere. Bu da davranışları etkiliyor” sözlerini kullanıyor.
Yapay bir enflasyon oluşuyor
Oluşan belirsizlik ortamı nedeniyle üreticilerin fiyatlama planlamasının bozulması da gerçek fiyat artışlarının üstüne yapay artışların da yapılmasına neden oluyor.
BMD Lideri Sinan Öncel, “Kimse fiyatların nereye gideceğinden emin değil. Bugün 10 dolardan hammadde aldığında kimse bunu satmak istemiyor. Yarın 12 dolara alabilirim diye bugün sattığı esere bile artırım yapıyor. Böylelikle bir yapay enflasyon oluşuyor” tabirlerini kullanıyor.
Endişe alışverişi yapılıyor
Öncel’e nazaran beşerler daima fiyatların artacağı telaşı ile bu süreçte alışverişlerini arttırdı. Alışverişlerde önemli bir ivme gördüklerini belirten Öncel, şunları söylüyor: “Eskiden beşerler yüksek enflasyon periyotlarında her eserin fiyatının artacağından korktuğu için bilhassa teknolojik eserleri almaya çalışırdı. Artık benzeri bir davranışı görüyoruz. İmkanı olanlar genel olarak her eserin fiyatının daima artacağını düşünerek alışverişe koşuyor. Yarın alamamaktan korkuyor. Tabi buna bir de turist alışverişlerini eklemek gerek. Geçen ay 100 doları olan turist bu Türkiye’den çok daha fazla eser satın alabilir. Biz mağazalarımızda bu hareketi görüyoruz. Yakında Bankalararası Kart Merkezi (BKM) bilgileri açıklandığında bunu istatistiklerde de göreceğiz.”
Yeni dönem eserleri yüzde 70 artırımlı
Şimdiye kadar piyasada satılan eserlerin altı ay evvelki fiyatlama ile raflarda olduğunu belirten Öncel, “Yeni dönem eserleri en az yüzde 70 artırımla satılacak. Maliyetlerdeki artış bu türlü devam ederse mağazalar kapanmak zorunda kalır. 100 liraya sattığımız eserin yerine yenisini koymak için en az 160 lira gerekiyor” dedi.
Öncel’in altını çizdiği öbür husus ise sermayelerdeki erime. Öncel, “Kendi üreticilerimizle konuştuğumuzda bunu daha uygun anlıyoruz. Bu yıl Gaziantep’teki bir üreticimiz yalnızca dolardaki artış yüzünden yüzde 20 küçülmek zorunda olduğunu belirtti. Zira beşerler artık daha az hammadde alabiliyor. Bu da sermayelerin erimesine neden oluyor” diye konuştu.
Emre Eser
© Deutsche Welle Türkçe
