Türkiye, Merkez Bankası’nın faiz indirimine kilitlendiği, Resmi Gazete’nin internet adresine erişim sağlayamadığı bir haftayı geride bırakırken, 23 Kasım Salı günü, Türk Lirası, gelişmekte olan ülkeler ortasında en fazla bedel kaybeden para ünitesi oldu. AKP Genel Lideri ve Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan ve Cumhur İttifakı’nın üyesi MHP önderi Devlet Bahçeli‘nin ‘faiz ve erken seçim‘ konusunda yaptığı açıklamalar sonrasında dolar çok kısa mühlet içinde 12 liradan 13,50’ye, Euro ise 15,20’ye ulaşarak, Türkiye ‘tarihi‘ günlerinden birini yaşadı.
Liranın, yıl başından bu yana yüzde 73 kıymet kaybı yaşadığı Türkiye’de döviz kurundaki oynaklıklar, buna bağlı yaşanan fiyat artışları, vatandaşların alım gücünü ziyadesiyle düşürdü.
İstanbul’da ticaretin kalbi olarak nitelendirilen Mahmutpaşa, Sirkeci ve Yeşildirek’teki dükkan sahipleri, iktisattaki en besbelli sorunun döviz artışından kaynaklı maliyetlerin, fiyatlar üzerinde yarattığı belirsizlik olduğu konusunda hemfikir.
Vatandaşların daima zamlanan fiyatlardan şikâyetçi olduğunu söyleyen tüccar ve esnaflar, ocak ayında minimum fiyata yapılması beklenen artırımın, alım gücünde düzgünleşme yaratacağından da umutlu değil.
Merkez Bankası’nın faiz indirimlerinin, kredi alımları konusunda kolaylık sağlamadığını söz eden tüccarlar, bankaların kendilerine kredi vermekte isteksiz davrandığını söylüyor.
“Dolar çıkıyor, ipliğe, pamuğa, kumaşa artırım geliyor”
Yeşildirek’te dokuma imalatçısı ve birebir vakitte perakendecisi olan Becerikli C., dolardaki artışın maliyetleri çok yükselttiğini ve hammadde açısından büyük zahmetlerin yaşandığını söylüyor ve ekliyor; “Geçen sene 5 milyon parayla 100 ton kumaş alıyorsam, bu sene 5 milyonla 80 ton kumaş alamıyorum. Dolar çıkıyor, ipliğe pamuğa, kumaşa artırım geliyor.
Hammadde olarak çok eridik, alamıyoruz Doların son çıkışından sonra eserlere yeniden artırım yapacağız. Dolar yüzünden önümüzü göremiyoruz. Doların en ufak dalgalanması piyasaları çok etkiliyor” dedi.
“Vatandaş artırımlara alıştı”
Elinde tuttuğu klasörde sene başından bu yana yaptığı artırım listesini gösteren Uzman C., yıl sonuna kadar en az iki sefer artırım yapacağını belirterek, “Vatandaşlar artırımlara alıştı artık. Evvelden beşerler dükkana girdiğinde ‘bu malın şu rengi bu rengi var mı?’ diye sorardı. Artık sordukları birinci soru ‘zam var mı?’ 10 lira olan eser sonraki gün 15 lira sonraki gün 20 lira oluyor” sözlerini kullandı.
“Devletin, fırsatçıların önüne geçmesi lazım”
Dolardaki artışın fırsatçılığa da yol açtığını söyleyen Uzman C. “Dolar artınca elindeki malın pahalanacağını bilen fırsatçılar malları ellerinde tutuyor. Devletin bu fırsatçıların önüne geçmesi lazım. Örneğin Likranın fabrikadan bayilere çıkışı 12 dolar, bayilerin satışı 25 dolar. Kiloya vurduğun vakit ortaya çok büyük sayılar çıkıyor” değerlendirmesinde bulundu.
“Boş konteynerin maliyeti 180 bin lira”
Yırt dışından mal getirmek konusunda büyük zorluklar yaşadıklarını söz eden Yetenekli C. şöyle konuştu: “Çin’den gelen bir boş konteyner geçen sene 2500 dolardı. Bu sene ise 16.500 dolar. Doları 11 lira olarak alıp çarpsan 180 bin lira. 10 konteyner mal getirsen 1 milyon 800 bin TL, yalnızca boş konteyner parası.“
“Turistler olmasa satış yapamayız”
Tıpkı bölgede, iki nesildir çanta sattıklarını söyleyen Birol A., satışların makus gittiğinden ve vatandaşların alım gücünde büyük düşüş olduğundan kaygı yanıyor; “Turistler olmasa hiçbir şey satamayız. Turist geldiği vakit ona çok değerli gelmiyor. O yüzden rahatça alabiliyorlar lakin Türk vatandaşlarına fiyatlar çok değerli geliyor.“
“Banka kredi vermiyor, akrabam benim adıma kredi çekti”
Merkez Bankası’nın faiz indirimlerinin yararını görmediklerine işaret eden Birol A., bankaların kolay kredi vermediğini söylüyor ve ekliyor: “Her yerden istediğin vakit kredi çekemiyorsun. Bankalar kredi vermiyor, alamıyorsunuz. Bir ton soru soruyor; ‘SGK’lı mısın? Sabit gelirin var mı? Dükkanın nerede?’ üzere sorular soruyorlar. Pandemi başladığında bir akrabam benim yerime kredi çekti. Bana vermediler. 8 ay boyunca ödeyemedim akrabam kapattı borcumu. Hâlâ da 3 başka yere ödemem var lakin işler makus durumda.“
“3 ay kapalı kaldım, yalnızca 2 bin lira dayanak alabildim”
Pandemi periyodunda dükkanının bulunduğu bölgenin kapatıldığını söyleyen Birol A., “3 ayda yapılan yardım iki defa, bin TL aldık. 3 ay dükkânını kapatmış bir yer için 2 bin TL hiçbir şey” dedi.
“2000’de taban fiyatla 10 çeyrek altın alınıyordu, artık 3 tane alınamıyor”
Minimum fiyata yapılması planlanan artırımın vatandaşların alım gücüne bir tesiri olmayacağını savunan Birol A., alım gücünün 20 sene öncesine dönmesi için minimum fiyatın en az 10 bin TL olması gerektiğini söyleyerek şu hesabı aktarıyor; “Taban fiyata yüksek artırım gelmesi bir şeyi değiştirmez. Evvelki periyotlardan gelen kayıplar var. Artırım bu yılki kaybı mı kapatacak, evvelki yıllardan kalanları mı? Hangi birine yetecek? 2000’de minimum fiyatla 10 adede yakın çeyrek altın alınıyordu.
Artık 3 tane ya alınıyor ya alınmıyor. 10 çeyrek bugün bin liradan 10 bin lira yapar. Alım gücünün 20 sene öncesine dönmesi için taban fiyatın 10 bin lira olması lazım. Minimum fiyat 10 bin lira olacak mı? Olmayacak.“
“İktidar değişikliği şart”
Erken seçim olması gerektiğini söz eden Birol A., “İktidar değişikliği koşul gözüküyor. Hiç değilse bu kadar problemli ortamda bir inanç oylamasına gitmesi lazım.” tabirlerini kullandı.
Oğlunun evvel iki yıllık bankacılık okuduğunu sonra 4 yıllık iktisat fakültesi bitirdiğini anlatan Birol A., çocuğunun taban fiyatla oburunun buyruğunda çalışacağına kendi yanında çalıştığını, evlilik ve iş konusunda da umutsuz olduğunu söylüyor.
“Kiram bir günde 4 bin lira arttı”
Sirkeci’deki Doğubank İş Hanı’nda elektronik eserler satan Göksel Y. ise dükkân kirasının dolar cinsinden olduğunu ve dolardaki her yükselişle kirasının da TL cinsinden arttığından şikayetçi; “Elimizde ürün de var, mal da lakin alım gücü yok. Türk Lirası’nın hiçbir pahası kalmadı. Sattığımız şeyler ufak tefek aksesuarlar. Dolar yüzünden kira durumları da çok makûs. Aylık kiram 2500 dolar. Dolardaki son sıçrama yüzünden kiram bir günde 4 bin lira arttı.“
“Zarar etmezsek seviniyoruz”
Faiz indirimi kredi manasında hiçbir işlerine yaramadığına vurgu yapan Göksel Y., “Artık kâr diye bir şey yok. Günümüzü kurtarıp, ziyan etmezsek seviniyoruz. Önümüzü göremiyoruz, dolar bu türlü giderse burada pek çok elektronikçi kepenk indirir. Hiç kimse memnun değil.
İnsanlara krediyi faizsiz halde verirler ve piyasaya bu yolla biraz para akıtırlarsa fakat bir şeyler düzelebilir onun dışında atılacak rastgele bir adım burada kimsenin zahmetine deva olmaz.” diyor.
“Ne satış yaptığım için, ne de satış yapamadığım için mutluyum”
Elektronikçi Mehmet A. ise, dolardaki artış yüzünden dükkân kiralarının ödenemeyecek ölçülere geldiğini aktarıyor.
Pek çok işyeri sahibinin, mal sahipleriyle anlaşıp, kiraları Türk Lirası’na çevirdiklerini, aksi halde kimsenin ayakta kalamayacağına işaret eden Mehmet A., kelamlarını şöyle sürdürüyor; “Ne mal sattığım için memnunum ne satmadığım için, satsam dolardaki oynaklıktan kâr edemiyorum, satmasam satış yapamadım diyorum.
İnsanların alım gücü çok makûs, bize gelen müşteriler orta kısımdan biraz üst bireyler lakin buna karşın genelde çok muhtaçlığı varsa borç harç bir halde almak zorunda olduğu için alıyor. Bankalara ve toptancılara borcum var. Kredi almak çok kolay değil duruma nazaran değişiyor. Bankalar sana güvenmezse kredi vermiyor.“
“Sattığımız malın fiyatı daima değişiyor”
Mehmet A., piyasada kimsenin işlerinin yolunda gitmediğini, vadeli satışlarda karşılıklı inanç sayesinde mal alıp sattıklarını söz ederek, “Bazen firmalar beni arıyor telefon istiyor. Gönderip fatura yazıyorum bana ödeme 30 gün sonra geliyor. Şu anki devirde bir malın fiyatı 30 günde iki kez değişiyor. Evvelden bu türlü bir şey yoktu ki. Ben paramı 6 ay sonra alsam bile eza olmuyordu. Şu anda herkes piyasada hatırla iş yapıyor.” sözlerini kullandı.
“Kaybedeceklerini biliyorlar, neden erken seçim yapsınlar?”
“İktisattaki en büyük sorunu Cumhurbaşkanlığı Hükümet sisteminde görüyorum” diyen Mehmet A. “Erken seçimin muhakkak gerekli olduğunu düşünüyorum ancak bence yapılmayacak zira kaybedeceklerini biliyorlar neden erken seçim yapsınlar?” dedi.
“Senin kasan bomboş faiz indirim gücüne sahip değilsin”
Mehmet A., Merkez Bankası’nın faiz indirimleri konusunda da, “Devletin iktisatta ne gerekliyse onu yapması lazım. Faiz indirmesi lazımsa indirsin. Senin kasan doluysa bir ölçü düşük faiz verip, kuru da kasadaki parayla baskılarım kısa bir müddetliğine diyebilirsin. Ancak senin kasan bomboş faiz indirim gücüne sahip misin? Değilsin.” diyor.
“Asgari fiyatın 6 bin lira olması lazım, beşerler o vakit harcama yapabilir”
Mehmet A, konuştuğumuz öteki esnaf ve tüccarlar üzere, satışların düzelmesi için minimum fiyatta önemli bir uygunlaştırma yapılması gerektiğini savunuyor; “Taban fiyata konuşulan yüksek artırımın bir şeyi değiştireceğini sanmıyorum zira en fazla olacak ölçü 4 bin lira. Beşerler bu parayla lakin temel gereksinimlerini giderirler. Nasıl harcama yapsınlar? Gelecek artırımın bizim işlerimize yansıyacağını sanmıyorum. Bizim satışlarımızın artması için minimum fiyatın 6 bin lira olması lazım, tahminen o vakit beşerler biraz harcama yapabilir.“