Aram Ekin Duran
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın faiz indirimi kararını adım adım uygulayan Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB), Eylül ayındaki 1 puanlık indirimin akabinde, Ekim ayında da 2 puanlık indirime imza attı. Beklentilerin çok üstünde gelen faiz indirimi, döviz kurlarını zıplattı. Türk Lirası, Euro ve ABD Doları karşısında tarihinin en düşük düzeyine geriledi. Ekonomistlere nazaran, Türk Lirası’nda yaşanan kıymet kaybı, geniş halk kesitleri için hayat pahalılığı ve geçim zahmetinin artması manasına geliyor. Bu bağlamda TL’deki paha kaybının önümüzdeki aylarda da devam edeceği öngörülüyor.
TCMB Para Siyaseti Şurası (PPK), 21 Ekim’de gerçekleştirdiği toplantıda siyaset faizini yüzde 18’den yüzde 16’ya çekti. Böylece Eylül ayında yapılan 1 puanlık indirimle birlikte, son 2 ayda faizler 3 puan düşürülmüş oldu. Piyasanın beklentisi ise faizin Ekim ayında 50 baz puan indirilmesi tarafındaydı.
“Sınırlı” vurgusu ile indirime devam
Faiz kararına ait Merkez Bankası’ndan yapılan açıklamada, faiz indirimlerinin “sınırlı” da olsa yıl sonuna kadar devam edebileceği bildirisi verildi. Merkez Bankası’nın karar metninde, enflasyonda son devirde gözlenen yükselişte; besin ve başta güç olmak üzere ithalat fiyatlarındaki artışlar ile tedarik süreçlerindeki aksaklıklar üzere arz istikametli ögeler, yönetilen/yönlendirilen fiyatlardaki artışlar ve açılmaya bağlı talep gelişmelerinin tesirli olduğu vurgulandı. Bununla birlikte, arz istikametli arızi ögelerden kaynaklı olarak siyaset faizinde yapılan aşağı taraflı düzeltme için yıl sonuna kadar hudutlu bir alan kaldığı da Merkez Bankası tarafından değerlendirildi.
Kurlarda rekor üstüne rekor
Piyasalarda şaşkınlıkla karşılanan son faiz indirimi kararı, son haftalarda yükseliş eğiliminde olan döviz kurlarında tarihi düzeylerin görülmesine neden oldu. Türk Lirası, Dolar karşısında 9,60 düzeyini aşarak tarihinin en düşük bedelini gördü. Euro kuru da birinci kere 11 TL’nin üzerine çıkarak rekor kırdı. Türk Lirası’ndaki bedel kaybının, başta güç olmak üzere ithalat kalemlerinde yeni artırımların kapısını aralayacağı öngörülüyor. Ekonomistlere nazaran, önümüzdeki periyotta de Türk Lirası tarihi paha kayıpları yaşamaya devam edecek.
“Merkez, asli vazifesinden vazgeçmiş üzere gözüküyor”
Merkez Bankası’nın tüm dünyada yükselen enflasyona karşı başlatılan faiz artırımlarının tam aksisi bir yol izlediğini lisana getiren Boğaziçi Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ceyhun Elgin, bu durumun Merkez Bankası’nın maddelerle belirlenmiş asli vazifesine alışılmamış olduğuna dikkat çekiyor.
“TCMB’nin asli misyonu fiyat istikrarını sağlamaktır. Lakin PPK kararında bunun öncelikli görülmediğini anlıyoruz” diyen Prof. Elgin, TL’deki bedel kayıplarının da süreceğini söyleyerek, şunları lisana getiriyor: “Türk Lirası’nın majör para ünitelerine karşı, Euro’dur Dolar’dır, paha kaybını sürdüreceğini düşünüyorum açıkçası kısa vadede. Zira Merkez Bankası’nın kararlarında, yani para siyasetini yöneten ve döviz kurunun belirleyicisi olan Merkez Bankası kararlarında bir rasyonellik, bir stratejik maksat, bir öngörülebilirlik gözükmüyor.”
TL, 2021’de en çok bedel kaybeden para ünitesi oldu
Türk Lirası, 2021 yılında gelişmekte olan para üniteleri içerisinde en çok kıymet kaybeden ulusal para ünitesi oldu. TL’deki kıymet kaybı yüzde 20’yi bulurken, sırf son bir aylık süreçte Dolar karşısında yaşanan kayıp yüzde 13’ü geçti. Uzmanlara nazaran, Türk Lirası’nın tarihte görülmedik biçimde paha kaybetmesine iktisat idaresinin yanlış siyasetleri neden oldu.
Türkiye, enflasyonda dünya 2.’si
Türkiye’de bilhassa fiyatlı ve dar gelirli bölümlerin endişeli düşü olan enflasyon, resmi bilgilere nazaran son 1 yılda neredeyse ikiye katlanmış durumda. Türkiye İstatistik Kurumu TÜİK’in bilgilerine nazaran, Eylül 2020’de yüzde 11,75 olan tüketici enflasyonu, Eylül 2021’de yüzde 20’ye dayanırken, birebir devirde üretici enflasyonu ise yüzde 14’lerden yüzde 44 düzeyine kadar çıktı. Türkiye iktisadı bu yüksek enflasyon ile, tüm dünyada Arjantin’den sonra ikinci sırada yer alıyor. Yüksek enflasyonda Türkiye’yi Brezilya, Rusya ve Meksika takip ediyor.
Pekala hükümet, muhtemel erken seçim öncesinde ekonomiyi canlandırmayı mı amaçlıyor?
Prof. Dr. Ceyhun Elgin’a nazaran, hükümetin önceliği enflasyonu düşürmek değil, kredi büyümesi yoluyla tüketime sürat vermek. Bundan sonraki süreçte yeni bir kredi dalgası beklenmesi gerektiğini lisana getiren Elgin, “Yani iktisadın canlandırılması, kredi hacminin büyümesi, kredi ile gerçek bölümün, bilhassa konut kesiminin dönmesi hedefleniyor. Tahminen de seçimlerin de yaklaştığı beklentisiyle ekonomiyi canlandırma gayesi güdüldüğünü görüyoruz” değerlendirmesinde bulunuyor.
“İnşaat kesimini çöküşe sürükleyebilir”
Merkez Bankası’nın asli vazifesi olan enflasyonla çaba yerine iktisattaki büyümeye odaklanması, gerek piyasalarda gerekse muhalefet kanadında önemli tenkitlere neden oluyor.
Prof. Dr. Veysel Ulusoy’a nazaran, atılan adımlar ülke iktisadında daha derin yaralar açabilir. Mevcut faiz indirimlerinin ne yatırımları artıracağını ne de enflasyonu düşüreceğini tabir ede Ulusoy, şu ihtarda bulunuyor: “Bu siyasetlerin ne iktisada ne de iktisadın öbür değişkenlerine, örneğin verimliliğe en ufak bir katkısı olacaktır. Olmadığı üzere, aslında büsbütün inanılmaz bir halde dolambaçlı bir formülle çok iştahlandırılmak, çok artırılmak istenen inşaat dalını tahminen de batacak hale getirecek mekanizmayı yaratmak durumunda kalacaktır.”
Milletlerarası kurumlardan revizyon
Merkez Bankası’nın faiz indirimi kararı sonrasında, Milletlerarası kurumlar Türkiye’ye ait beklentilerinde değişikliğe gitti. JP Morgan 2021 yıl enflasyon beklentisini yüzde 16,7’den yüzde 19,9’a çıkarırken, Barclays 2021 yıl sonu dolar/TL kestirimini 9,70 olarak revize etti. Unicredit ise, yıl sonu dolar/TL kestirimini 9,3’ten 10,5’e yükseltti. Banka 2021 sonunda siyaset faizinin yüzde 14’e inmesini beklediğini açıkladı.