Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) hafta başında mart ayına ait enflasyon istatistiklerini açıkladı. Buna nazaran, martta yıllık tüketici enflasyonu yüzde 61,14 ile son 20 yılın tepesini gördü. Böylece kasım ayında yüzde 21 düzeyinde olan yıllık enflasyon yalnızca 4 ayda 3 katına çıkmış oldu.
Aydan aya yükselmeye devam eden enflasyon, hem üreticiler hem de tüketiciler için olumsuz bir grafik çizmeye devam ederken, hiperenflasyon kavramı tekrar gündeme geldi. Pekala yaşanan durum hiperenflasyon manasına mı geliyor, hiperenflasyon nedir?
Paranın süratle paha kaybettiği, enflasyonun durdurulamadığı ortamlarda yaşanan hiperenflasyon tarifini kullanmak için yıllık enflasyonun yüzde 200 düzeyini aşması, aylık bazda ise yüzde 50’lik artışlar yaşanması gerekiyor. Ekonomistlere nazaran hiperenflasyonun en değerli sebeplerinden biri de çok para genişlemesi ve yanlış para siyasetleri olarak tanımlanıyor.
Yaşanılan durum ne?
Resmi istatistiklere nazaran Türkiye’nin aylık enflasyonunda artışlar şimdi çift haneli sayılara ulaşmadı. Bir küme akademisyen tarafından oluşturulan Enflasyon Araştırma Kümesi (ENAG) tarafından tertipli olarak yayınlanan enflasyon istatistiklerine nazaran de mart ayında yıllık enflasyon yüzde 142.6, aylık enflasyon ise yüzde 11.93 düzeyinde. Yani bu durumu hiperenflasyon olarak tanımlamak sıkıntı.
Türkiye’nin aylık enflasyonda çok yüksek artışlarla karşılaştığını fakat bunun hiperenflasyondan uzak olduğunu belirten ekonomistler ise vatandaşın hissettiği enflasyona vurgu yapıyor.
DW Türkçe’ye değerlendirmelerde bulunan Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Eğitim ve Teknoloji Üniversitesi Öğretim Üyesi Atılım Murat, “Hiperenflasyon dediğimiz şey fiyatların teknik olarak her ay yüzde 50 artması. Türkiye’de şimdi bu türlü bir durum yok. Aylık bazda yüzde 5’lik, yüzde 6’lık çok yüksek artışlar var fakat bu bir hiperenflasyon değil” dedi.
Atılım Murat’a nazaran vatandaşın hissettiği enflasyon burada farklılık gösteriyor. “Ben enflasyonu her vatandaş üzere yüzde 100 ila yüzde 150 ortasında hissediyorum. Çok yüksek ve olağandışı bir enflasyon var” diyen Murat, vatandaşların markete, pazara gittiği vakit haftalık olarak gördüğü çok yüksek artışların enflasyon beklentilerini ve fiyatlama davranışlarını bozduğunu söylüyor.
‘Şok tesiri yaratıyor’
DW Türkçe’ye konuşan Hazine ve Maliye Bakanlığı Mülga Gelir Siyasetleri Eski Genel Müdürü ve Eski IMF Ekonomisti Dr. Burcu Aydın Özüdoğru ise Türk halkının yakın geçmişte yüzde 10-15’lik tüketici enflasyonunu bir biçimde benimsediğini, artık yaşanan yüzde 60’lık tüketici enflasyonunun ve yüzde 100’ü aşan üretici enflasyonunun vatandaş üzerinde bir şok tesiri yarattığını belirtiyor.
Gelinen noktada tüketicilerin elindeki paranın satın alma gücüne baktığını anlatan Özüdoğru, “Siz pazara gittiğinizde, markete gittiğinizde, elektrik faturası ödediğinizde ya da akaryakıt aldığınızda 3 ay önceye hatta 1 ay önceye nazaran ne kadar fazla ödediğinizi görüyorsunuz. İki fiyatı karşılaştıran tüketicinin de bu manada önemli derecede canı yanıyor.
Hissedilen artış alt kalemlerde
TÜİK’in yüzde 60’lık bir tüketici enflasyonu açıkladığını fakat alt kalemlerde kimi eser kümelerinde bu artışların yüzde 100’ü aştığını aktaran Özüdoğru, bu noktada tüketicinin en fazla kullandığı eseri ya da hizmeti daha çok gözlemlediğini ve kendi fiyatındaki artışla kıyasladığını söz etti. Genellikle tüm dikkatlerin yüzde 60’lık manşet enflasyona odaklandığını lisana getiren Atılım Murat da, “Ancak alt kırılımlardaki artışlar çok yüksek. Mesela ulaştırma kalemindeki yıllık artışlar yüzde 99” diyor.
Yüksek enflasyon ne kadar devam edecek?
Ekonomistlerin altını çizdiği öteki bir mevzu ise yüksek enflasyonun uzun mühlet Türkiye’nin peşinden geleceği. Şimdi enflasyonda Türkiye’nin en kötüyü görmediğini anlatan Atılım Murat, global tesirler ve mevcut siyasetlere bakıldığında Türkiye’nin en az bir yıl daha yüksek enflasyonu yaşayacağını belirtiyor.
Maaş artırımları 3 ayda eridi
Türkiye’nin mevcut siyasetleri ile enflasyonu kısa vadede düşüremeyeceğini aktaran Burcu Aydın Özüdoğru ise, “Politikalarda enflasyon önceliklendirilmediği sürece sabit fiyatla çalışan beşerler yani emekçiler, kamu işçisi ve emekliler üzere kümeler her vakit satın alma gücünü kaybeder. Yakın vakitte fiyatlara yüzde 50 üzere artırımlar yapıldı. Lakin 3 ay içerisinde fiyatlara tekrar bir düzenleme yapılması gereksinimi doğdu. Yani enflasyondaki artış denetim edilmediği sürece buradaki bozulma da iyileşmeyecektir” değerlendirmesinde bulunuyor.
Ekonomistlere nazaran yüksek enflasyonun uzun müddettir devam etmesi bu durumdan etkilenen kitleleri arttırıyor.
“Artık yalnızca alt ve orta gelir kümesinde beşerler değil, üst gelir kümesindeki beşerler da hayat pahalılığı karşısında çok bunalmaya başladı” diyen Atılım Murat, yoksulluk hududunun 16 bin lira olduğu ortamda vatandaş önemli manada zorlandığını söylüyor.
Enflasyon kısa müddette düşürülebilir mi?
Mevcut siyaset faizi ile paranın daima olarak kendine gidecek öteki yerler aradığını anlatan Burcu Aydın Özüdoğru, gelinen noktada enflasyon gayelerinden çok uzaklaşıldığını lisana getiriyor. Özüdoğru’ya nazaran mevcut siyasetler devam ettiği sürece yüksek enflasyon kalıcı olmaya devam edecek. Enflasyon artışını denetim edecek bir patikaya girilmediği sürece yıl sonunda yüzde 45-50 oranlarının aşağısına inilmesinin güç olduğunu anlatan Özüdoğru, bu hususta önemli adımların atılması gerektiğinin altını çiziyor.
‘En âlâ ihtimalde yüzde 30 olur’
Artık burada işin Merkez Bankası denetiminden bile çıktığını belirten Atılım Murat ise yıl sonunda hem dünyada hem de Türkiye’de her şeyin hoş gitmesi halinde, en düzgün ihtimalle yüzde 30’luk bir enflasyon yaşanacağını vurguluyor. Lakin Murat’a nazaran bu uzak bir ihtimal. Murat, bu bahiste şunları söylüyor: “Aralık ayında baz tesiriyle enflasyonun düşeceği söyleniyor. Evet lakin, burada yeni bir kur şoku da yaşamamız gerekiyor. Son iki ayın enflasyonu kabaca yüzde 11.5, aslında bu artışla aralık ayındaki baz tesirini siliyoruz. Artık o da çok meçhul bir ihtimal.”
