ABD’nin Rusya’dan petrol ithalatını yasaklamaya bir adım daha yaklaşmasıyla petrol fiyatlarında yükseliş sürerken, yılbaşından bu yana akaryakıtta bir artırım furyası yaşayan Türkiye’de fiyat artışları sürat kazandı.
ABD’den Rusya’ya şimdi bir ambargo gelmese de açıklama, hafta başında global petrol fiyatlarını artırmaya yetti. Geçen haftayı 110 doların üzerinde tamamlayan Brent petrol, haftaya 30 dolar birden artışla 14 yılın doruğunda başladı. Bugün 130 doların üzerinde seyreden fiyatlar, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden bu yana yüzde 30’un üzerinde yükseldi.
Artırım yağmuru
Global fiyat artışları, güçte dışa bağımlı olan Türkiye’de ise ekonomik riskleri artırıyor. Türkiye doğalgazda yüzde 99.1, petrol ve ürünlerinde yüzde 92.4 dışa bağımlı.
Akaryakıtın yılbaşından bu yana yaklaşık yüzde 57 zamlandığı Türkiye’de en son bugün akaryakıtın litre fiyatı 1,07 lira, motorin 1,59 lira artırıldı.
Son altı günde akaryakıta 3.74 lira, motorine 6.71 lira artırım geldi.
Pekala Türkiye’nin rezervleri hangi seviyede, hangi siyasetler bu görünüme neden oldu?
DW Türkçe’ye konuşan güç siyasetleri uzmanı Necdet Pamir, Türkiye’nin kalan üretilebilir petrol rezervlerinin 340 milyon varil yani 48,1 milyon ton düzeyinde olduğuna dikkat çekiyor.
Resmi datalara nazaran 2020’de 3.1 milyon ton petrol üreten Türkiye’de, yıllık tüketim 33.5 milyon tona ulaşıyor. Pamir’e nazaran üretim, Türkiye’nin gereksinimine karşılık vermekten epey uzak.
Pamir, “Türkiye yüklü olarak tükettiği gücün yüzde 27’sini doğalgazla karşılıyor. Burada yüzde 99 dışa bağımlı. Türkiye tükettiği gücün birincil güç tüketiminde yaklaşık yüzde 29’unu petrolle karşılarken, burada da yüzde 92 dışa bağımlı. Yüzde 17 civarında da taş kömürü var. Burada da yüzde 97 dışa bağımlı” bilgisini veriyor.
“Nedeni yanlış güç politikaları”
Meslekte 40. yıla giren Necdet Pamir, Türkiye’nin güçte dışa bağımlığının yanlış güç siyasetlerinden kaynaklandığı görüşünde.
“Hem yenilenebilir güç kaynaklarını kullanarak hem gücümüzü daha verimli devreye sokarak biz çok daha yeterli bir pozisyonda olabilirdik” diyen Pamir, Türkiye’nin 2021 yılında elektrik gücü tüketim ölçüsünün 330 milyar kilovat saat olduğunu, yıllık güneş gücü potansiyelinin ise 400 milyar kilovat saati bulurken bunun yalnızca yüzde 3’ünün devreye sokulduğunu söylüyor. Emsal formda rüzgar gücü potansiyelinin de yüzde 2’sinin devreye alındığına dikkat çeken Pamir, güç verimliliğine ait adımların atılması halinde Türkiye’nin şu an tükettiğinden yüzde 25 daha az güç tüketebileceğini, lakin bu adımların atılmadığını vurguluyor.
Öte yandan Pamir, son periyotta güç alanında yapılan özelleştirmelere dikkat çekiyor. Türkiye’nin elektrik üretiminin yalnızca yüzde 16’sının kamunun elinde olduğunu söz eden Pamir, emsal durumun petrolde de olduğunu aktarıyor. Pamir, “Tüpraş ve Petrol Ofisi, Deniz Nakliyat, Petkim, katma pahası yüksek eserler elde edebileceğiniz karlı alanların hepsi özelleştirilmiş. Artık elde kalan Türkiye Petrolleri ve BOTAŞ var. Bunların hepsi tek çatı altında Türkiye Petrolleri’ne bağlıydı. Olması gereken yine böyle” diyor.
Eski Güç ve Olağan Kaynaklar Bakanı Berat Albayrak
“Türkiye Petrolleri’nin içi boşaltıldı”
Türkiye Petrolleri’nin sondaj ve kuyu tamamlama kümelerinin da kapatıldığını vurgulayan Pamir, kurumun içinin boşaltıldığı ve kurumsal belleğinin silindiği görüşünde. Türkiye Petrolleri ve BOTAŞ’ın Varlık Fonu’na devredilerek özelleştirme sürecine hazırlandığını lisana getiren Pamir, “Türkiye’nin kaynakları var lakin maalesef ziyan ediyor. Bu ellerde ziyan ediyor Türkiye Petrolleri ve BOTAŞ. Münasebetiyle bunların yine kamu erki eliyle yönetilmesi gerektiğine inanıyorum” diye ekliyor.
Hafta başında, Kasım 2015 ila Temmuz 2018 ortasında Güç Bakanlığı misyonunu yürüten Berat Albayrak’ın ‘Burası Çok Değerli: Güçten İktisada Tam Bağımsız Türkiye’ isimli kitap çıkardığı ve kitabın cuma günü satışa sunulacağı duyuruldu.
Fakat Pamir’e nazaran Albayrak’ın bakanlığı da dahil AKP periyodunda Türkiye’nin güçte dışa bağımlılığı arttı.
“Yabancı şirketlere teslim edildi”
Doğu Akdeniz’deki arama faaliyetleri için Kamu İhale Kurumu kapsamı dışında ihaleler yapıldığını, gemilerin dışarıdan alındığını ve yabancı şirketlerin işçisiyle çalışıldığını anlatan Pamir, “Bir taraftan tam aksisini yapıp yerli yabancı tekellere bilhassa yabancılara bir şeyleri devrederken, onlardan hizmet alımı ismi altında onlara milyarlarca dolar para öderken bir de bunu yerli ve ulusal diye pazarlıyorsunuz, cilalıyorsunuz” diyor.
Albayrak’ın bakanlığı periyodunda Karadeniz’de bulunan doğalgaz rezervlerinin ithalata bağımlılığı azaltacağı belirtilmişti.
Pamir, “Şimdi bakıyorsunuz Karadeniz’deki iş birkaç ay evvel anahtar teslimi Schlumberger, Subsea 7 ve Wood Mckenzie iştirakine verildi. Bu mu yerli ve ulusal? O yetmedi, denizin tabanına döşenmesi gereken 170 kilometrelik boru çizgisi ve devamındaki tesisler tekrar anahtar teslim İtalyan şirketine verildi” diye konuşuyor.
Gücün stratejik bir alan olduğunu vurgulayan Pamir, “Görüyorsunuz dünyadaki bütün hengame gürültü Ukrayna-Rusya çatışmasının bize nazaran gösterdiği üzere büyük oranda güçle ilintili” ifadelerini kullanıyor.
BOTAŞ Genel Müdürü Burhan Özcan, Türkiye’nin 4.5 milyar metreküp doğalgaz stoku olduğunu açıklamıştı. Pamir’e nazaran ise stoklar 1.2 milyar metreküp civarında.
Muahedeler petrole endeksli
Türkiye’nin doğal gaz ithalatı için Rusya, İran ve Azerbaycan ile uzun vadeli muahedeleri olduğunu söz eden Pamir, mutabakatların kimi petrol eserleri fiyatlarına endeksli olduğunu, münasebetiyle petrol fiyatları arttıkça doğalgaza ödenen paranın da arttığını söylüyor.
Türkiye’nin arz güvenliği ve kaynak çeşitliliği açısından spot piyasadan da doğal gaz aldığına değinen Pamir, buradaki fiyatların da olağandışı formda yükseldiğini, bu nedenle Türkiye’nin doğalgaz faturasının artacağını vurguluyor. Pamir’in verdiği bilgiye nazaran spot piyasada fiyatlar 2020 yılında bin metreküp başına 100 doların altındayken şimdilerde 3500 dolarlara geldi.
Hafta başında ABD’nin Rusya’ya yönelik petrol ambargosu planlarıyla rekor düzeylere yükselen doğal gaz vadelileri, bu sefer Rusya’dan gelen Kuzey Akım 1 tehdidi ile süratli yükseldi.
Rusya Başbakan Yardımcısı Aleksandr Novak, Avrupalı siyasalların, Rusya’yı Kuzey Akım 1’den gaz akışına ambargo uygulamaya ittiklerini argüman etti. Avrupa’da gösterge olarak kabul edilen Hollanda TTF 1 ay vadeli doğalgaz fiyatları yüzde 30’a varan yükselişle megavat/saat başına 270 Euro’ya tırmandı.
Doğal gaza artırım gelecek
DW Türkçe’ye konuşan TMMOB Makina Mühendisleri Odası Güç Çalışma Kümesi Lideri Oğuz Türkyılmaz da artan fiyatların Türkiye’de elektrik ve doğalgaza da artırım olarak yansıyacağına işaret ediyor.
Türkyılmaz, “Rusya Federasyonu yapılan Türk Akımı mutabakatında, gaz fiyatları üç ayda bir gözden geçiriliyor ve gözden geçirilirken yüzde 70 oranında memleketler arası Hollanda TTF endeksine bağlı. Hollanda endeksi bu kadar üst zıplayınca doğalgaz alım fiyatları da artmış olacak. İlaveten Türkiye doğalgazın bir kısmını de spot piyasadan alıyor ve spot piyasadan sıvılaştırılmış doğalgaz alıyor. O fiyatlarda da bir yükselme kelam konusu. Bu da doğalgaz fiyatlarını artıracak” diyor.
Türkiye’de artan akaryakıt fiyatlarında, kur artışları ve aralık ayından bu yana alınan Özel Tüketim Vergisi de hisse sahibi.
Oğuz Türkyılmaz, akaryakıt ve mazot fiyatlarının 40-67 gün içinde yüzde 44 ile 54 ortasında arttığını söylüyor. Türkyılmaz, 1 Ocak 2021’den bugüne ise akaryakıtın pompa fiyatının yüzde 162,5, mazot pompa fiyatının yüzde 197,9 yani yüzde 200’e yakın oranda arttığını söz ediyor.
ABD’nin açıklamasının “politik amaçlı” olduğunu lisana getiren Türkyılmaz’a nazaran savaşın kendisi petrol fiyatlarını üst gerçek ittiği üzere Amerika’nın bu hareketi da fiyatlarda artışa neden olacak.
Pamir de Rusya-Ukrayna krizi tırmandıkça fiyatların daha da yükseleceği ve bunun da güç ithalatı faturasını artıracağı görüşünde.
Güç faturası 70 milyar doları bulabilir
Pamir, “2021’de güç ithalat faturamız 28,8 milyardan 51 milyar dolara çıkmış. Artık bu sene ne olur diye baktığımızda şu gidişat devam ederse petrolde 110-115 dolarlar civarında bir yıllık ortalama fiyat olursa 65 ila 70 milyar dolar üzere bir fatura ödeyeceğiz. Yani bu sürdürülebilir bir şey değil” diyor.
Türkiye’de geçen yıl elektrik üretiminin üçte birinin doğalgazla karşılandığına dikkat çeken Türkyılmaz da “Aynı trendin bu sene de devam etmesini bekliyoruz. Doğal gazlı elektrik üretim santrallerindeki yüksek maliyetten ötürü elektrik fiyatlarında da artış kelam konusu olabilir” diye konuşuyor.
Güçte artan maliyetler tarımdan öbür üretim kollarında maliyetleri artırıp tüm kesimlerde vatandaşa artırım olarak geri dönüyor.
Enflasyon artacak
Oğuz Türkyılmaz, öncelikle kent içi ve kentler ortası ulaşım maliyetlerinin artacağına işaret ediyor. Türkyılmaz, “Kent içi ulaşımdan sorumlu Ankara’daki EGO, İstanbul’daki İETT, İzmir’deki ESHOT üzere belediye kuruluşları haklı olarak isyan ediyorlar. Diyorlar ki ‘maliyetlerimiz çok arttı, biz kamusal hizmet veriyoruz, fiyatlardaki KDV ve ÖTV oranları düşürülsün’. Kentler ortası ulaşımda da maliyetleri artacak. Zati otobüs fiyatları neredeyse uçak fiyatlarına yaklaştı. Daha da artması kelam konusu” diyor.
Artan güç fiyatlarına bağlı lojistik maliyetlerin de artacağını vurgulayan Türkyılmaz, üretim bölgelerinden tüketim bölgelerine taşınan ziraî eserler ya da sanayi eserlerinin taşıma maliyetlerinin artacağını, bunun da enflasyonu daha üst düzeye taşıyacağını lisana getiriyor.
Pelin Ünker
© Deutsche Welle Türkçe
