*Dr. Ozan Bingöl
Kişi başına düşen ulusal gelirde Cumhuriyet tarihinde bir birinci? cümlesini meraklı gözlerle okuduğunuzun farkındayım. Kişi başına düşen gelirde tüm Cumhuriyet tarihi boyunca yaşanmamış olan hususa aşağıda datalarla detaylı olarak yer verdim. Ancak öncesinde kısa ve özet bir biçimde kişi başına GSYH kavramı hatırlayalım.
Kişi başına GSYH nedir?
Kişi başına gayrisafi yurt içi hasıla (GSYH) bilgileri genel manada ülke bireylerinin zenginleşme bazen de yoksullaşma durumunu ortaya koymak için sıklıkla kullanılır. Kişi başına GSYH terimi yerine sadece “Kişi başına gelir” veya “kişi başına düşen ulusal gelir” kavramları da kullanılmaktadır. Bu yazıda hangi kavramı kullanırsak kullanalım, kastımız teknik tabiri ile “kişi başına GSYH“dır.
Kişi başına gelir; ilgili yıl GSYH’sın ilgili yıl ortası nüfusuna kısmı ile bulunur. Kişi başına düşen geliri cari fiyatlarla, sabit fiyatlarla, yahut farklı para üniteleri üzerinden hesaplamak mümkündür.
TÜİK datalarına nazaran Türkiye’nin 2020 yıl GSYH’sını yıl ortası nüfus olan 83.385 bine böldüğünüzde karşınıza çıkan sayı 2020 yılının kişi başına gelirdir. Örneğin kişi başına gelir 2020 yılı için 8.597 dolardır. Bu sayı ortalama bir sayıdır. Toplumdaki gelir bölüşümü adaletsizliğine nazaran alt gelir kümeleri ile üst gelir kümeleri için kişi başına düşen GSYH sayısı farklılaşır. Bu farklılaşmanın büyüklüğü gelir bölüşümündeki adaletsizliğin göstergesidir.
Art geriye 7 yıl düşen kişi başına gelir Cumhuriyet tarihinde birinci kere gerçekleşti
1923 yılından günümüze geçen periyotta kişi başına gelirde yıllar itibariyle düşüş ve yükselişler yaşanmıştır. Bu olağan bir durumdur. Gerek ülke içindeki sıkıntılar, gerekse global konjonktür bu düşüşte tesirli olmuştur. Aşağıdaki tabloda 1923’ten günümüze cari fiyatlarla dolar bazında kişi başına GSYH datalarına yer verdim. Sayılar TÜİK’in sitesinden alınmıştır. Devletin resmi dataları kelam hususudur. Kişi başına gelirde düşüşün yaşandığı yıllardaki oranlar kırmızıya boyanmak suretiyle hangi yıllarda kişi başına gelir düşüşü yaşandığı daha görünür hale getirilmiştir.
Üstteki tabloya nazaran Türkiye’de kişi başına gelirde düşüşün yaşandığı pek çok yıl var. Fakat, pek çok durumda yüksek düşüşlerin akabinde yüksek artışların olduğu ve düşüşlerin değerli ölçüde takip eden yıllarda telafi edildiği ve genel trendin üst taraflı olduğu görülmektedir.
Cumhuriyet tarihi boyunca art geriye yedi yıl boyunca kişi başına GSYH’nın düştüğü tek devir 2014-2021 yıllarını kapsayan yedi yıllık devir olmuştur. Daha evvel yalnızca ikinci dünya savaşı yıllarında art geriye dört yıllık bir kişi başına gelir düşüşü yaşanmıştır. Dünya ekonomik buhran devri, 1980 darbesi devirlerinde bile kişi başına gelir düşüşleri en çok art geriye üç yıl sürmüştür.
Grafik: 1961-2020 devri kişi başına düşen GSYH’nın gelişimi
Üstteki bilgilere nazaran Türkiye’de 2014-2020 yıllarını kapsayan yedi yıllık periyotta kişi başına GSYH sayısında daima bir düşüş yaşaması dikkate bedel bir durumdur. Yedi yıl boyunca daima olarak yoksullaştık. Bir nevi yoksullaşma döngüsüne, öteki bir tabir ile kalıcı ve artan bir yoksullaşma sürecine girdik.
Kişi başına gelir düşerken porsiyonu büyüyenler ve küçülenler
Siyasetin insan için olması gerektiği düsturu ile daima yoksullaşma kabul edilemez bir durumdur. Düşen kişi başına GSYH ile genel ve ortalama manada daima yoksullaşırken, küçülen gelir pastasından herkesin porsiyonu tıpkı oranda küçülmemektedir. Bilhassa dar gelirlinin porsiyonları pastadaki genel küçülmenin de üzerinde gerçekleşmektedir. Kimileri ise pasta küçülmesine karşın kendi porsiyonunu büyütebilmiştir. Aşağıda yer verdiğim, gelirin yüzde yirmilik dilimler itibariyle dağılım bilgileri bu durumu açıkça ortaya koymaktadır.
Son periyotta genel manada ve daima derinleşen yoksullaşmanın, küçülen ulusal gelir pastasına karşın kimilerinin porsiyonlarını büyütebilmesinin ve aslında küçü(cü)k porsiyona sahip dar gelirlinin porsiyonunu daha küçültülmek zorunda kalınmasının nedenlerinin önemli bir formda tahlil edilmesi gerekmektedir. Yanlış siyasetlerin gözden geçirilmesi, lisanlara pelesenk olan “YAPISAL REFORMLARI”ın inandırıcı bir formda hayata geçirilmesi muhtaçlığı vardır. Bu kapsamda önümüzdeki en büyük handikap ise Einstein’ın “Hiçbir sorun onu yaratan şuur düzeyiyle çözülemez” sözündeki büyük tespitte yatıyor.
*Bu yazı Ozan Bingöl’ün ferdî blogundan alınmıştır
